Ηθική Βλάβη Εμμέσως Ζημιωθέντων (1) Προϋποθέσεις Επιδικάσεως Απόφ. ΑΠ 624/2010

Τρίτα πρόσωπα δεν δικαιούνται κατά νόμο χρηματική ικανοποίηση, έστω και αν αυτά, λόγω στενού συγγενικού δεσμού προς τον παθόντα, δοκιμάζουν ψυχικό πόνο και στεναχώρια, όπως στην περίπτωση των γονέων από βλάβη του σώματος ή της υγείας του τέκνου τους, διότι στην περίπτωση αυτή η ηθική βλάβη είναι έμμεση και δεν αποκαθίσταται.
Εν προκειμένω η μητέρα ανηλίκου (ενάγουσα και ήδη αναιρεσίβλητη) η οποία ήταν συνεπιβάτης οχήματος που ακολουθούσε το συγκρουσθέν όχημα, στο οποίο επέβαινε το τέκνο της, παρακολούθησε όλο το χρονικό της σύγκρουσης, με αποτέλεσμα να υποστεί νευρικό κλονισμό, και στη συνέχεια να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης.

Αναιρείται Εφετειακή απόφαση κατ΄άρθρ. 559 αριθμ. 1 και 19Κ.Πολ.Δ, που δέχτηκε, ότι η ως άνω ενάγουσα και ήδη αναιρεσίβλητη εδικαιούτο χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης της, από τον τραυματισμό του ανήλικου γυιού της ως αμέσως παθούσα. 

Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο με την κατωτέρω δημοσιευόμενη απόφασή του δέχθηκε ότι δεν είναι εφικτός ο αναιρετικός έλεγχος για την ορθή η όχι εφαρμογή των διατάξεων που εφαρμόστηκαν, δεδομένου ότι, ενώ έγινε από το Εφετείο δεκτό ότι, η αναιρεσίβλητη ήταν αμέσως παθούσα από τον τραυματισμό του γυιού της, δεν αναφέρονται, τα πραγματικά περιστατικά τα οποία είναι απαραίτητα για την υπαγωγή της ένδικης περιπτώσεως σε κάποια από τις εξαιρέσεις του κανόνα ότι δικαιούχος της χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης από τραυματισμό είναι ο ίδιος ο παθών. Συγκεκριμένα, δεν αναφέρεται καμία δυσμενής επίπτωση στην κατάσταση της υγείας του ανηλίκου από τον τραυματισμό του, δεν γίνεται καμία περιγραφή για την εικόνα του ανηλίκου αμέσως μετά τον τραυματισμό του για να μπορεί να κριθεί, αν ήταν δικαιολογημένος ή όχι ο νευρικός κλονισμός της ενάγουσας και δεν αναφέρεται κανένα άλλο πραγματικό περιστατικό από το οποίο να μπορεί να δικαιολογηθεί η επικαλούμενη κατάθλιψή της.
(ΣΣ βλέπε κατωτέρω Σχόλια & Παρατηρήσεις μας και contra νομολογία)




Απόφ. ΑΠ 624/2010
Πρόεδρος : Διονύσιος Γιαννακόπουλος
Εισηγητής : Ευτύχιος Παλαιοκαστρίτης
Δικηγόροι : Χρίστος Καραμπάγιας – Παναγιώτης Γραμματικόπουλος


Σχόλια & Παρατηρήσεις

ΣΣ. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο δέχθηκε ότι η παρακολούθηση εκ μέρους της μητρός όλου του διαδραματισθέντος σκηνικού του ατυχήματος που εξελίχθηκε μπροστά στα μάτια της, κατά το οποίο τραυματίσθηκε σοβαρά το ανήλικο τέκνο της ήταν ικανό να προκαλέσει νευρικό κλονισμό και συνακόλουθα συμπτώματα κατάθλιψης. Κρίθηκε όμως ότι η συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι δυνατόν να υπαχθεί στις εξαιρέσεις του κανόνα επιδίκασης ηθικής βλάβης ΜΟΝΟ στους αμέσως ζημιωθέντες & παθόντες, πιθανόν διότι δεν εξιστορούνται τα περιστατικά εκείνα από τα οποία να καθίσταται δικαιολογημένος ή όχι ο νευρικός κλονισμός μιας μάνας που παρακολουθεί τον σοβαρό τραυματισμό του παιδιού της. Η απόφαση αναζητά κάποια περιγραφή της εικόνας του ανηλίκου μετά τον τραυματισμό του για να κριθεί εάν ήταν δικαιολογημένος ο νευρικός κλονισμός της μητέρας του. 
ΠΡΟΣΟΧΗ συνεπώς στους νομικούς παραστάτες για το πώς πρέπει να ζητούν παρόμοια κονδύλια, εφόσον πρέπει να αποδεικνύεται από τα πραγματικά περιστατικά αυτή καθ΄αυτή η βλάβη που υφίσταται ο εμμέσως εμπλακείς προς το ατύχημα συγγενής του παθόντος από την βίωση παρόμοιων καταστάσεων. 
Θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι σε γενικές γραμμές φαίνονται ΑΓΝΩΣΤΕΣ στους Έλληνες Δικαστές οι συνέπειες του μετατραυματικού STRESS που η επιστήμη της Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής δέχεται ότι αποτελούν ψυχική διαταραχή, που οδηγεί το άτομο στο να αναβιώνει επανειλημμένα τις τραγικές συνθήκες του τροχαίου ατυχήματος το οποίο βίωσε, με όλες τις αρνητικές ψυχικές φορτίσεις που το συνοδεύουν (έντονος τρόμος και απόγνωση). Οι επιπτώσεις της μετατραυματικής αυτής διαταραχής είναι καταλυτικές και οδηγούν στην διάλυση της οικογενειακής ζωής, (λόγω των ξεσπασμάτων θυμού) ή ακόμα και σε συρρίκνωση της κοινωνικής ζωής. (βλ. Σχετική Εισήγηση Γεωργίου Στεφανόπουλου & Ταξιάρχου Υγειονομικού ΕΛ.ΑΣ. & ειδικού κλινικού ψυχολόγου με θέμα «Διαταραχή από τραυματικό στρες – Ο ρόλος του μετατραυματικού στρες στους παθόντες σε τροχαία ατυχήματα» στο Πανελλήνιο Συνέδριο «ΤΟ ΤΡΟΧΑΙΟ ΑΤΥΧΗΜΑ» Πάτρα Σεπτέμβριος 2010. (βλ. σχετικώς Πρακτικά Συνεδρίου στην ιστοσελίδα της ΕΣυγκΔ esd.gr). 
Συνεπώς η κατάλληλη επιμόρφωση των εφαρμοστών του δικαίου με τις ανωτέρω επιστημονικές γνώσεις θα εμπλουτίσει την σφαίρα των διδάγματα της κοινής πείρας και λογικής ώστε, να μην εμμένουν αξιώνοντας τυπικά μόνο αποδεικτικά στοιχεία, αναφορικά με την τυχόν υπαγωγή μιας περίπτωσης στις εξαιρέσεις του κανόνα εφαρμογής της διατάξεως του ΑΚ 931, δεχόμενοι την ΑΜΕΣΗ ζημία που υφίστανται οι συγγενείς του παθόντος από την βίωση αυτού καθ΄αυτού του τραυματικού γεγονότος. Παρόμοιες περιπτώσεις βιώνουν καθημερινά οι συγγενείς εκείνοι που είναι αναγκασμένοι για μια ολόκληρη ζωή να συμβιώνουν και να υποστηρίζουν παθόντες σε άγρυπνο κώμα, παραπληγικούς και λοιπά θύματα από τροχαία ατυχήματα. Η τυπική κατά γράμμα όμως εφαρμογή του νόμου στερεί από αυτούς τους συγγενείς την επιδίκαση ηθικής βλάβης, που πάθε εχέφρον άτομο δέχεται ότι υφίστανται.

Βλέπε κατωτέρω Contra Νομολογία 

ΗΘΙΚΗ ΒΛΑΒΗ ΕΜΜΕΣΩΣ ΖΗΜΙΩΘΕΝΤΩΝ 

Τρίτα πρόσωπα δεν δικαιούνται κατά νόμο χρηματική ικανοποίηση έστω και αν αυτά, λόγω στενού συγγενικού δεσμού, δοκιμάζουν ψυχική στενοχώρια, όπως οι γονείς τραυματισθέντος ανηλίκου.
Διαφορετική είναι, όμως, η περίπτωση, όταν τραυματίζεται σοβαρά ανήλικο τέκνο μπροστά στα μάτια του πατέρα ή της μητέρας του και αυτοί, από το ψυχικό σοκ, που αναμφισβήτητα υφίστανται, από τα διαδραματιζόμενα μπροστά τους γεγονότα και την έντονη στενοχώρια που δοκιμάζουν από το συμβάν, που συνιστά σωματική κάκωση των ιδίων, υφίστανται άμεση ηθική βλάβη και δικαιούνται Ηθική Βλάβη, (η οποία δεν αφορά τον τραυματισμό του οικείου). Προϋπόθεση για να γίνει δεκτή στην ουσία της τέτοια αξίωση του οικείου, επιβάλλεται όπως η ηθική βλάβη, την οποία αυτός υφίσταται, να υπερβαίνει εκείνες τις συνέπειες τις οποίες οι οικείοι υφίστανται σε τέτοιες περιπτώσεις. Εν προκειμένω επιδικάσθηκε το ποσό των 2.000 ευρώ σε καθένα από τους γονείς ανήλικης. Μον.Πρ.Ρεθ.60/2007 ΕΣυγκΔ 2009/590

ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΚΛΟΝΙΣΜΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ ΖΗΜΙΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΤΕΑ- ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ 
Έγινε δεκτό ότι η ενάγουσα, συνεπεία αιφνίδιας θανατώσεως του συζύγου της, ηλικίας κατά το χρόνο του ατυχήματος 50 ετών, υπέστη ισχυρότατο ψυχικό ΣΟΚ. Συγκεκριμένα, διαταράχθηκε ο ψυχικός της κόσμος, άρχισε να καταλαμβάνεται από απελπισία και κατάθλιψη, αϋπνία και ανορεξία, εμφανίζει δε και τάσεις αυτοκατασροφής, αφού αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει δύο φορές, με αποτέλεσμα να κλονισθεί σοβαρά η υγεία της. Για το λόγο αυτό κατέστη επιβεβλημένη η παρακολούθησή της από ιατρούς ειδικότητας νευρολόγου – ψυχιάτρου, ενώ παράλληλα υποβάλλεται σε θεραπευτική αγωγή μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει αποθεραπευθεί. Λόγω της βλάβης αυτής της υγείας της, δικαιούται χρηματική ικανοποίηση για ΗΘΙΚΗ ΒΛΑΒΗ, αφού είναι αμέσως και όχι εμμέσως ζημιωθείσα στην ψυχική της υγεία. Επεδικάσθησαν (ΤΟΤΕ) 2.000.000 – Αίτημα 7.000.000. Απόφ. Μον.Πρ.Λαρ. 366/1997 ΣΕΣυγκΔ 2000/234

Επιδικάσθηκε ποσό 44.000 ευρώ στην μητέρα και 29.000 ευρώ στον πατέρα του παθόντος που παρέμεινε επί διετία σε κατάσταση άγρυπνου κώματος (εμμέσως ζημιωθέντες), καθότι εκ του λόγου αυτού υπέστησαν οι ίδιοι μεγάλη ταλαιπωρία, θλίψη και στενοχώρια, καθώς και αβάσταχτο πόνο που έφθασε στα όρια της ψυχικής συντριβής, απορριπτομένου του σχετικού λόγου εφέσεως ως αβασίμου. Εφ.Λαρ. 919/2005 ΣΕΣυγκΔ 2006/282

Ο σοβαρός τραυματισμός του γονέα μπροστά στα μάτια του τέκνου του συνιστά σωματική κάκωση του ιδίου του τέκνου, λόγω του ψυχικού σοκ, που υφίσταται από το διαδραματιζόμενο μπροστά του γεγονός, και των έντονων αισθημάτων στεναχώριας που δοκιμάζει από το συμβάν. Συνεπώς το τέκνο υφίσταται άμεση ηθική βλάβη και δικαιούται χρηματική ικανοποίηση, η οποία δεν αφορά τον τραυματισμό του οικείου του προσώπου αλλά το ίδιο. Επιδικάσθηκε σχετικό κονδύλιο ύψους 3.000 ευρώ. Μον.Πρ.Πατρ.441/2007 ΣΕΣυγκΔ 2007/358

Βλ. ομοίως και Εφ.Αθ. 7284/1998 (Πρόεδρος Αθ. Κρητικός -Εισηγητής Γ.Σμυρναίος) η οποία
εδέχθη ότι: Εν περιπτώσει Νευρικού Κλονισμού, που υφίσταται από την θανάτωση
συγγενούς του ο ζημιούμενος ευθέως μεν αλλά κατά τρόπον ΕΜΜΕΣΟΝ έχει
αξίωσιν κατά του υποχρέου εις αποζημίωσιν, δια τας δαπάνας αγοράς φαρμάκων,
νοσηλείων, διαφυγόντων κερδών – εισοδημάτων από εργασία την οποία αδυνατεί να
επιτελέσει συνεπεία του κλονισμού (shock), ως επίσης και χρηματική ικανοποίηση
λόγω Ηθικής Βλάβης την οποία υπέστη εκ της κατά τα άνω, ευθέως επελθούσης
βλάβης της υγείας του. 
Ομοίως και η Εφ.ΑΘ. 3987/98 ΣΕΣυγκΔ 2000/327 και Εφ.Αθ. 11023/96 
(αδημοσίευτη), Τριμ.Διοικ.Πρ.Ιωαν. 80/2001 ΣΕΣυγκΔ 2001/437 η οποία
επεδίκασε 5.000.000 δρχ. στον καθένα από τους γονείς τραυματισθείσης παθούσης
για ΗΘΙΚΗ των ΒΛΑΒΗ και εξόχους σκέψεις σχετικώς με Ζημίες ΑΜΕΣΕΣ – ΕΜΜΕΣΕΣ. 



Κείμενο Απόφ. ΑΠ.624/2010

ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ

Από τις διατάξεις των άρθρων 299, 914 και 932 εδ. α’ και β’ του ΑΚ, προκύπτει, ότι δικαιούχος της απαιτήσεως για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης είναι ο φορέας του προσβληθέντος αγαθού και επί βλάβης του σώματος ή της υγείας εκείνος που την υπέστη. Η έμμεση ηθική βλάβη δεν αποκαθίσταται.
Συνεπώς, τρίτα πρόσωπα δεν δικαιούνται κατά νόμο χρηματική ικανοποίηση, έστω και αν αυτά, λόγω στενού συγγενικού δεσμού προς τον παθόντα, δοκιμάζουν ψυχικό πόνο και στεναχώρια, όπως στην περίπτωση των γονέων από βλάβη του σώματος ή της υγείας του τέκνου τους, διότι στην περίπτωση αυτή η ηθική βλάβη είναι έμμεση και δεν αποκαθίσταται (Ολ. ΑΠ 18/2004, ΑΠ 648/2002). Εξάλλου, κατά την έννοια της περιπτώσεως με αριθμ. 19 του άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ., ανεπαρκής ή αντιφατική αιτιολογία., που έχει ως συνέπεια την αναίρεση για έλλειψη νομίμου βάσεως υπάρχει, όταν από το αιτιολογικό της αποφάσεως δεν προκύπτουν κατά τρόπο σαφή και χωρίς αντιφάσεις τα πραγματικά περιστατικά, τα οποία, σύμφωνα με το νόμο, είναι αναγκαία για τη θεμελίωση του κανόνα δικαίου που εφαρμόστηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση, όχι, όμως, και όταν υπάρχουν ελλείψεις αναγόμενες στην εκτίμηση των αποδείξεων, στην ανάλυση, στάθμιση και αιτιολόγηση του πορίσματος, που έχει εξαχθεί από αυτές, εφόσον τούτο εκτίθεται με σαφήνεια Ως ζητήματα των οποίων η μη αιτιολόγηση ή η αιτιολόγηση κατά τρόπο ανεπαρκή, η αντιφατικό στερεί από την απόφαση τη νόμιμη βάση της νοούνται, μόνο ισχυρισμοί που έχουν αυτοτελή ύπαρξη, δηλαδή εκείνοι που τείνουν στη θεμελίωση ή κατάλυση δικαιώματος που ασκήθηκε είτε ως επιθετικό είτε ως αμυντικό μέσο, όχι, όμως, και τα απλά πραγματικά νομικά επιχειρήματα που δεν συνέχονται με την αξιολόγηση και στάθμιση των αποδείξεων, για την οποία ή έλλειψη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας δεν ιδρύει λόγο αναιρέσεως.
Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από την επισκόπηση της προσβαλλόμενης αποφάσεως το Εφετείο δέχτηκε τα ακόλουθα: 
Στις 10-8-2006 συγκρούστηκαν σε τροχαίο ατύχημα το με αριθμ….. ΙΧΕ αυτοκίνητο που οδηγούσε ο … με το … ΙΧΕ αυτοκίνητο που ήταν ασφαλισμένο στην αναιρεσείουσα από αποκλειστική υπαιτιότητα του οδηγού του εν λόγω αυτοκινήτου Χ1. Κατά το ανωτέρω τροχαίο ατύχημα τραυματίστηκε εκτός των άλλων και ο ανήλικος γυιός των εναγόντων … και Ψ1, … ηλικίας κατά τον χρόνο του ατυχήματος οχτώ ετών, ο οποίος υπέστη κάκωση κρανίου, (Α.Ρ) ωμοπλάτης, (ΔΕ) κνήμης, θλαστικό στο τριχωτό κεφαλής έγινε συρραφή και νοσηλεύτηκε για μία ημέρα στην παιδιατρική κλινική του Γ.Ν. Κυπαρισσίας. Η μητέρα του εν λόγω ανηλίκου ενάγουσα και ήδη αναιρεσίβλητη Ψ1 η οποία ήταν συνεπιβάτης ΙΧΕ αυτοκινήτου που ακολουθούσε το …αυτοκίνητο παρακολούθησε όλο το χρονικό της σύγκρουσης, με αποτέλεσμα να υποστεί αυτή νευρικό κλονισμό, στη συνέχεια εμφάνισε συμπτώματα κατάθλιψης, παρακολουθείται δε στο εξωτερικό ιατρείο του νοσοκομείου ΚΟΡΓΙΑΛΕΝΕΙΟ – ΜΠΕΝΑΚΕΙΟ ΕΕΣ. Με βάση δε τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά το Εφετείο δέχτηκε, ότι η, ως άνω, ενάγουσα και ήδη αναιρεσίβλητη εδικαιούτο χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης της από τον τραυματισμό του ανήλικου γυιού της ως αμέσως παθούσα. ‘Ετσι όπως έκρινε το Εφετείο παραβίασε ευθέως και εκ πλαγίου τις ως άνω διατάξεις, εφόσον με τα περιστατικά τα οποία δέχτηκε ότι αποδείχτηκαν δεν είναι εφικτός ο αναιρετικός έλεγχος για την ορθή η όχι εφαρμογή των διατάξεων που εφαρμόστηκαν, δεδομένου ότι γίνεται δεκτό, ότι η αναιρεσίβλητη ήταν αμέσως παθούσα από τον τραυματισμό του γυιού της, δεν αναφέρονται, όμως, τα πραγματικά περιστατικά τα οποία είναι απαραίτητα για την υπαγωγή της ένδικης περιπτώσεως σε κάποια από τις εξαιρέσεις του κανόνα ότι δικαιούχος της χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης από τραυματισμό είναι ο ίδιος ο παθών. Συγκεκριμένα, δεν αναφέρεται καμία δυσμενής επίπτωση στην κατάσταση της υγείας του ανηλίκου από τον τραυματισμό του, δεν γίνεται καμία περιγραφή για την εικόνα του ανηλίκου αμέσως μετά τον τραυματισμό του για να μπορεί να κριθεί, αν ήταν δικαιολογημένος ή όχι ο νευρικός κλονισμός της ενάγουσας και δεν αναφέρεται κανένα άλλο πραγματικό περιστατικό από το οποίο να μπορεί να δικαιολογηθεί η επικαλούμενη κατάθλιψή της. Κατά συνέπεια, το Εφετείο υπέπεσε στις πλημμέλειες από το άρθρο 559 αριθμ. 1 και 19Κ.Πολ.Δ., που αποδίδει η αναιρεσείουσα με τους λόγους της αναίρεσης οι οποίοι πρέπει να γίνουν δεκτοί ως ουσιαστικά βάσιμοι, να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση μόνο ως προς το μέρος της το οποίο αναφέρεται στην επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης για τον τραυματισμό του γυιού της, να παραπεμφθεί η υπόθεση για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο δικαστήριο, του οποίου είναι δυνατή η σύνθεση από άλλους δικαστές εκτός από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως και να καταδικαστεί η αναιρεσίβλητη στα δικαστικά έξοδα των αναιρεσειόντων λόγω της ήττας της (αρθρ. 176, 183 Κ.Πολ.Δ).


ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ 
Αναιρεί την 5676/2008 απόφαση του Εφετείου Αθηνών κατά το μέρος της που αναφέρεται στο σκεπτικό.
Παραπέμπει την υπόθεση για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο Εφετείο Αθηνών το οποίο θα συγκροτηθεί από άλλους δικαστές εκτός από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως.
Καταδικάζει την αναιρεσίβλητη στα δικαστικά έξοδα των αναιρεσειόντων τα οποία ορίζει στο ποσόν των τριών χιλιάδων (3.000) ευρώ 
Κρίθηκε 
…